خود کارامدی

لیلی نخعی راد، بهاره فرازستانیان   ۲۶/ ۹/ ۱۳۹۶       

بندورا معتقد است انتظارات ویژه فرد درمورد توانایی اش جهت انجام اعمال خاص برکوشش فرد در انجام یک عمل و پایداری در انجام ان و ایجاد انگیزه های مناسب برای ان تعریف خودکارامدی است.کاربرد نظریه خود کارامدی بندورا برای اولین بار در مشاوره شغلی و رفتار حرفه ای توسط هاکت و بتز مطرح شد.مفهوم خود کارامدی باید یک مرجع رفتاری داشته تا قابل فهم باشد. هم چنین تعداد واژهای خود کارامدی که ما میتوانیم در زمینه های مختلف داشته باشیم محدود به تعداد رفتارهایی است که میتوانیم در زمینه مختلف تعریف کنیم.( حسین پور ، و قیصرزاده ، به نقل از بتز،۱۳۹۰)

حس خود کارامد بودن ، هم از درون فرد (شخصیت) باید نشات بگیرد ،هم از بیرون (محیط) . عوامل درون شخصیتی: (۱)- عامل اول درون شخصیتی انگیزش و هیجانات فرد است از دید پنتریچ فرد خود کارامد معتقد است می تواند تکالیف شناختی و تحصیلی مورد نظر را انجام دهد و از طرف دیگر انجام این کار برای او ارزشمند است.خود کارامدی بیان گر اطمینانی است که شخص رفتار خاص را با موفقیت به اجرا می گذارد و انتظار نتایج به دست امده دارد.هم چنین بندورا خود کارامدی را یکی از فرایند های شناختی می داند که از طریق ان بسیاری از رفتار های اجتماعی خود و بسیاری از خصوصیات شخصی را گسترش می دهیم. در واقع فردی که از توانایی بالایی برخودار است به اهداف خود اگاهی کامل دارد با برنامه ریزی درست و نظارت کنترل شده سعی در رسیدن به ان ها دارد و به صورت مداوم عوامل مختلف درگیر در این جریان را سازماندهی می کند . عمل کردن براساس اصول درست در این افراد باعث می شود که تصور و باور بهتری از توانایی های خود داشته باشد. مثلا از نظر تحصیل هرچه فرد این حس توانایی را در خود داشته باشد چالش های تحصیلی را بهتر پشت سر خواهد گذاشت بر همین اساس سعی است که در دانشجویان و دانش اموزان حس خودکارامدی تقویت شود. ( Putwain , Sander,Larkin,2013)

در یک پژوهش (اثربخشی اطلاعات شناختی بر افزایش مو‌‌‌‌ٔلفه خود کارمدی) که در سال ۱۳۸۹-۱۳۸۸ انجام شد روش انتخاب نمونه پژوهش نمونه گیری تصادفی بود، ابتدا ۸۰ دانشجوی دانشگاه ازاد  شهر بهبهان که داوطلب شده بودند ، به طور تصادفی تعداد ۴۰ نفر از انان را انتخاب کرده و به صورت ۲ گروه  ازمایشی و گواه درامدند. گروه ازمایشی تحت درمان قرار گرفتند. در این ازمایش سعی شد که بر روی گروه ازمایشی این مساله را باور برسانند که فرد بداند در کارش شایستگی و توانایی دارد و خود کارامد است بعد از این ازمایش ها و توان مند سازی ها ، این ازمایش مشخص کرد که هرچه فرد خود کارامد باشد احتمال اینکه کاری که اغاز می کنند و تلاشی که برای انجام کار دنبال می کنند بیشتر است و وقتی با مشکلی یا حتی شکستی مواجه می شود سرسختی نشان دهد.( حسین پور ، قیصرزاده ، ۱۳۹۰)

(۲)- عامل دومی که باید درون فرد باشد باور های انگیزشی فرا شناختی اوست که فراشناخت را میتوان این گونه توضیح داد دانش فرد درباره چگونگی یادگیری خود.( اکبری باعزت ، عباسی اصل ، مهدویه ،۱۳۹۶) به عبارت روشن تر رفتار میتواند شناخت و هیجان انسان را تغییر دهد و شناخت نیز میتواند رفتار و هیجان را تحت تاثیر قرار دهد . هم چنان ، شناخت و هیجان دو مقوله متفاوت نیستند فرد تمایل دارد به صورت گزینشی بر اطلاعاتی تمرکز کند که باور هسته ای وی را تایید می کند. با توجه به نقش تفکر بر رفتار و هیجان می توان بیان داشت که نحوه تفکر میتواند تمام جوانب زندگی انسان را تحت تاثیر قرار دهد و یک عامل تاثیر گذار مهم بر فرایند تصمیم گیری و حل مساله باشد. پس طرح واره ها مهم اشخاص ممکن است در معرض افکار ناکارامد قرار بگیرد چون این طرح واره ها اغلب از دوران کودکی منشاء میگیرند و باعث پردازش اطلاعات نادرست می باشد و در پی این، عملکرد ناکارامدی خواهند داشت.( حسین پور، قیصرزاده ، به نقل از  جاج و لاک،۱۳۹۰).

همان طور که بیان کردیم خودکارامدی بهتر فرد باید از بیرون هم تاثیر بگیرد به عبارت دیگر یک رابطه ۲ طرفه بین فرد و محیط لازم است.در ابتدا فرد با محیطش سازگار می شود.این سازگاری به قابلیت های مهمی نیاز دارد: ۱- قابلیت رمز گذاری. ۲- از طریق پیش بینی. ۳- یادگیری از محیط. ۴- تنظیم رفتار. ۵- قضاوت محیط. (Stajkovic , uthans ,2014)

۱- قابلیت رمز گذاری: تجربه های مشاهده شده جایگزین اطلاعات قبلی می شود و از ان برای هدایت رفتار های بعدی استفاده می شود. ۲- از طریق پیش بینی ، اقدامات خود را اغاز و هدایت می کند: افراد با قابلیت دور اندیشی هدف گذاری کرده  و برای خود یک نقشه عملیاتی طرح  می کنند.این  قابلیت دور اندیشی به صورت الگو برداری ذخیره میشود . ۳- از محیط اطراف خود یاد میگیرد: در واقع می توان گفت افراد از طریق تجارب مستقیم خودشان یاد نمی گیرند بلکه با مشاهده رفتار دیگران نیز این یادگیری رخ می دهد. ۴- رفتار خود را تنظیم می کند (بازخورد به عنوان  تقویت کننده عمل کند.): خود تنطیمی هر فرد را قادر می سازد تا بر افکار و احساسات انگیزش و رفتار خود کنترل داشته باشند.به طور مثال اگر فرد با کارامدی بالا در محیط تنش زایی باشد فشار روانی خود را کاهش می دهند ولی افراد دارای خود کارامدی پایین در کنترل تهدید ها اضطراب بالایی را تجربه   می کنند و عدم خود کارامدی خود را گسترش می دهند . و بسیاری از جنبه های محیطی را پر خطر و تهدید زا می بیند که باعث استرس و فشار روانی فرد می شود. ۵- قضاوت های محیط اطراف: افراد اندیشه و رفتار ها را با استاندارد های از قبل تعیین شده دیگران مقایسه می کنند و بر اساس این مقایسه ادراک خودشان درباره توانایی انجام وظایف را بهبود می بخشند. ( سلیمانی ، هویدا به نقل از شماعی زاده ، ۱۳۹۲(

منابع:

حسین پور ، محمد و قیصرزاده ، نسرین. (۱۳۹۰). بررسی اثر بخشی اموزش پردازش اطلاعات شناختی بر افزایش مولفه های خود کارامدی حرفه ای دانش جویان. مجله یافته های نو در روانشناسی ، (۱۷) ، ۱۲۴ـ ۱۱.

سلیمانی ، عفت ، هویدا ، رضا. (۱۳۹۲). بررسی مفهوم خود کار امدی در نظریه شناخت اجتمایی بندورا. مجله علوم اجتماعی دانشگاه اصفهان، (۶۳)، ۹۶ـ۹۱.

اکبری ، عباس ، باعزت ، فرشته ، عباسی اصل ، رویا ، مهدویه ، مهین. (۱۳۹۶). ارایه مدل علی پیش بینی باور های انگیزشی بر اساس توانایی های فراشناختی با واسطه گری خود کارامدی. مجله فصل نامه مطالعات روانشناسی تربیتی ، (۲۷) ، ۱۰۹ ـ ۸۸.

Putwain, D , Sander,P,Larkin,D.(2013) .Academic self-efficacy in study-related skills and behaviours: Relations with learning-related emotions and academic success, Volume 83, Pages 633–650

Stajkovic , A. & uthans , F. (2014). Social Cognitive Theory and Self .efficacy: Implications for Motivation Theory and Practice,     

, 126_139

سوالات مدرس:

• 1- مطابق پژوهش (Putwain , Sander,Larkin,2013) حس خود کارامد بودن ، هم از درون فرد و هم از بیرون باید نشات بگیرد، دو عامل که از درون فرد نشات می گیرد را بنویسید.
• 2- خودکارامدی را از نظر بندورا تعریف کنید.

emotional self-regulation خود تنظیمی هیجانی

تاریخ 6/8/1396   معصومه رنجبر-زهره درودی   

کلاس 8- 10  

هیجان هم جنبه مثبت داردوهم جنبه مخرب .یک هیجان زمانی مخرب است که به سبک نادرستی ابرازشود.به دلیل کارکرد دوگانه هیجانها صحبت ازفرآیندتنظیم به میان می آیدکه طی آن افراد توسط آن هیجانات خودراباتوجه موقعیت های مختلف  تنظیم میکند. باافزایش مهارت های خودتنظیمی هیجانی کیفیت زندگی افزایش میابد.همچنین باافزایش تنظیم هیجان عزت نفس وتعاملات اجتماعی درافراد بهبود میابد.(راستگو،باباخانی،1395)

تنظیم هیجان درطول امتحان دادن میتوانددارای سه بعدفرآیندتمرکزتکلیف،فرآیندهیجان وفرآیندارزیابی شناختی که به کاهش اضطراب امتحان کمک می کندباشد.فرآیندتمرکزتکلیف شامل باخودحرف زدن درطول امتحان است که کمک میکندبرامتحان بیشترازهیجانشان تمرکزکنند.راهبردتمرکزهیجان تمرکزدانش آموزان راازتکلیف به سمت احساسات واندیشه های وابسته به تکلیف سوق میدهد.فرآیندارزیابی شناختی قضاوت دانش آموزان رادرباره ی امتحان وتوانایی هایشان به منظورحل مشکلاتی که درطول امتحان رخ میدهدمیسازد.براین اساس پژوهش گران معتقدندمشکل درتنظیم هیجانی ونقص دربکارگیری راهبردهای مربوط به آن میتواندایجادکننده اضطراب باشد.آموزش تنظیم هیجان میتواند باآگاه کردن فردازهیجانات مثبت ومنفی،پذیرش وابراز به موقع آن ها،نقش مهمی درکاهش علایم جسمانی،اضطراب، افسردگی،واختلال درعملکرداجتماعی داشته باشد.آموزش تنظیم هیجان به دلیل برخوردار بودن ازتکنیک هایی نظیرآگاهی ازهیجانات،پذیرش هیجانات وبازارزیابی وابراز مناسب هیجانات می تواند موجب تعدیل هیجانات مثبت ومنفی وبه دنبال آن تعدیل قضاوت وادراک مثبت ازخویش دردانش آموزان مضطرب شودواین امربه نوبه خودمیتوانددرکاهش نمرات سلامت روان مختل،اضطراب،افسردگی وغیره درآنان موثرومفیدباشد.

آموزش خودتنظیمی هیجانی:1.به علت هاوعلایم اضطراب امتحان اشاره می شود.2.آگاهی،فهم ودرک وپذیرش هیجانات درخصوص اضطراب امتحان(آموزش داده میشود که ازعامل اضطراب زافرارنکندودرشرایط اضطراب آرامش خودراحفظ کند.3.اصلاح هیجانات منفی به احساس بهتر(ازبین بردن افکارمنفی،تنظیم هیجان درطول دوره امتحان که شامل سه بعدفرآیندتمرکزتکلیف،هیجان وارزیابی شناختی است.4.انعطاف پذیری دراستفاده ازشرایط مناسب برای تعدیل شدت ویامدت پاسخ های هیجانی نسبت به حذف هیجانات به طور کلی.5.مواجه شدن با شرایط اضطراری به منظوربه دست آوردن اهداف مهم.6.آگاهی ازرابطه میان افکاراتوماتیک،تفسیرهاورفتارها.7.آگاهی ازپیامدهای اجتناب هیجانی وتجربه های هیجانی یاسرکوب هیجان.(حسن پور،میکائیلی منیع،عیسی زادگان،آدینه وند،وسعادتمند،1393)

کودکان بین 2 تا 6 سالگی در توانایی های هیجانی پیشرفت هایی میکنند که محققان جمعا آن ها را شایستگی هیجانی مینامند.فرزند پروری قویا برشایستگی هیجانی کودکان پیش دبستانی تاثیرداردشایستگی هیجانی به نوبه خود برای روابط موفقیت آمیزبا همسالان وسلامت روانی عمومی حیاتی است.پیشرفت دربازنمایی ذهنی.زبان وخودپنداره به رشد هیجانی دراوایل کودکی کمک میکنند.  درابتداکودکان پیش دبستانی آگاهی هیجانی کسب می کنند درنتیجه بهترمیتوانند درباره احساسات صحبت کنندوبه علایم هیجانی دیگران واکنش مناسب نشان دهند(برک،1396،ص534)

کودکان درسالهای پیش دبستانی به علت ها.پیامدها وعلایم رفتاری هیجان اشاره میکنندوبه مرور زمان آگاهی آن ها دقیق تروپیچیده ترمیشود.کودکان در4تا5 سالگی درباره علت های تعدادی ازهیجان های اصلی قضاوت درست میکنند.مثلا: چون اودلش برای مادرش تنگ شده غمگین است.کودکان پیش دبستانی همچنین میتوانند پیش بینی کنند که وقتی یک همبازی هیجان خاصی را ابراز میکند بعدا چه کاری انجام خواهد داد.کودک4 ساله میداندکه یک کودکک عصبانی ممکن است کسی را کتک بزند.آنها میدانند که تفکر واحساس به هم ربط دارند اینکه وقتی کسی تجربه غم انگیزی رابه یاد می آورداحساس غم میکند.به علاوه آنهاروش های موثری رابرای تسکین دادن احساس های منفی دیگران مانند:بغل کردن برای کاهش دادن غم اکتساب می کنند.درعین حال کودکان پیش دبستانی درتعبیر کردن موقعیت هایی که نشانه های متضادی درمورد این که چگونه یک نفر احساس میکندوجود دارند دچارمشکل میشوند.هرچه والدین هیجانات رابیشتر نام ببرند وآنها رابیشترتوضیح دهند کودکان ازکلمات هیجان بیشتری استفاده میکنند وآگاهی هیجانی خودراپرورش میدهند.زبان نیز به بهبودخودتنظیمی هیجانی کودکان پیش دبستانی کمک میکند.کودکان در3تا4سالگی ازانواع راهبردها برای تنظیم برانگیختگی هیجانی خوددرسطح آرامش بخش تر استفاده میکند.مثلا:آنهامی دانند که بامحدودکردن درون داد حسی(بستن چشم)صحبت کردن باخودشان یاتغیردادن هدف هامیتواننداثرهیجان هاراکاهش دهند.والدینی که ازراهنمایی کلامی استفاده میکنندوراهبردهایی راتوصیه وتوضیح میدهندوکودکان راترغیب می نمایندراهبردهای خودشان رابه وجود آورندتوانایی آنهارادرکنترل استرس نیرومندمیکنند.درمقابل درصورتی که والدین به ندرت ابرازهیجان مثبت کنند .ازاحساسات کودکان غافل شوندوآنهارابی اهمیت بدانندودرکنترل خشم خودشان مشکل داشته باشند<فرزندان آنهادرکنترل هیجان های خوددچار مشکلاتی میشوند(برک،1395،ص535-538)

منابع:

راستگو،ف.،باباخانی،ن.(1395).ارتباط بین خودتنظیمی هیجانی باکیفیت زندگی درنوجوانان وجوانان همزادچندتایی.

ویژه نامه سومین کنفرانس بین المللی روانشناسی وعلوم تربیتی،18(ویژه نامه)،70-465.

حسن پور،الف.،میکائیلی منیع،ف.،عیسی زادگان،ع.،آدینه وند،ع.،سعادتمند،س.(1393).مقایسه اثربخشی آموزش مهارت های حافظه وخودتنظیمی هیجانی برکاهش اضطراب امتحان دانش آموزان دخترمقطع متوسطه شهرارومیه سال تحصیلی92-91.

مجله دست آوردهای روان شناختی21(2)،44-19.

برک،لورا.(1396).روان شناسی رشد.مترجم:یحیی سیدمحمدی.تهران:نشرارسباران.

سوالات مدرس:

• 1- چهار مورد از تکنیک های آموزش تنظیم هیجان را نام ببرید.
• 2- سه مورد از عواملی که بر رشد هیجانی یا شایستگی هیجانی کودک تاثیر می گذارد را نام ببرید.